Planowanie przestrzenne

Mapa dla gmin

Powiększ mapę


Apel do mieszkańców

Piękno Karpat to wartość bezcenna. Wartość wspólna dla nas wszystkich. Jesteśmy tu, choć każdy z innego powodu.

Turyści – w poszukiwaniu niezapomnianych miejsc. Inwestorzy – ponieważ doceniają potencjał ekonomiczny, piękno terenów i wartości regionu. Mieszkańcy - bo tu jest ich miejsce na Ziemi.

Każdy dzień spędzony w Karpatach to dar i przywilej. Przywilej niezwykły – choć często okupiony ciężką pracą – podobnie jak ciężkie bywają tu warunki codziennego życia.

To także zobowiązanie – do dbania o to, aby piękno krajobrazu Karpat nie uległo zniszczeniu.

Zróbmy wszystko by tę ziemię – jeszcze wspanialszą, kwitnącą – przekazać następnym pokoleniom. By była źródłem szansy na spełnianie nie tylko naszych marzeń, ale także tych, którzy przyjdą po nas.

{jcomments on}

Diagnoza stanu

Problemy gospodarowania przestrzenią w Karpatach, ich źródła oraz skutki

Jednym z założeń prac karpackiej Krajowej Grupy Roboczej ds. Planowania Przestrzennego było zidentyfikowanie oraz ocena kluczowych zagrożeń dla wartości krajobrazu Karpat. Rola planowania przestrzennego jako instrumentu, który powinien zapewniać harmonijne zagospodarowane karpackiej przestrzeni jest niezwykle ważna i istotna. Gminy i jej decydenci oraz mieszkańcy mają realny wpływ na to jak zatrzymac negatywne zjawiska związane z degradacją przestrzeni i postępującym zaburzaniem ładu przestrzennego. Poniżej przedstawimy najważniejsze w ocenie Grupy Roboczej problemy na jakie powinny zwrócić uwagę karpackie samorządy.

I. Chaos przestrzenny i degradacja krajobrazu

Jednym z głównych problemów związanych z gospodarowaniem i zarządzaniem przestrzenią w Karpatach jest brak kompleksowego podejścia do planowania przestrzennego. Krajobraz karpacki jest degradowany zarówno ze względu na niewłaściwy sposób i formę zagospodarowania terenu, jak również liczne i źle ulokowane reklamy zewnętrze, a tym samym zaburzenie i/lub degradację walorów wizualnych.


Ryc. 1 Przykład niewłaściwego rozmieszczenia reklamy zewnętrznej w górach. 
– pocztówka z cyklu „Pozdrowienia z ...” przygotowana w ramach akcji
"Wysoka Izbo -posprzątaj reklamy!" (akcja realizowana przez stowarzyszenie
Miasto Moje A w Nim, Forum Rozwoju Lublina
i stowarzyszenie Ulepsz Poznań) Źródło: http://miastomoje.org

Źródła problemu:

  • systemowe wady planowania przestrzennego:
    • brak spójnej i egzekwowanej prawnie polityki przestrzennej gminy (brak kompleksowych planów zagospodarowania przestrzennego, zapisy Studium jako niewiążące dla decyzji o warunkach zabudowy),
    • prowadzenie „minimalistycznej” praktyki planowania przestrzennego (minimalizacja kosztów opracowań planistycznych, wprowadzanie zmian punktowych, które nie kreują uporządkowanej przestrzeni, a jedynie są odpowiedzią na potrzeby inwestycyjne)
    • fakultatywność opracowywania planów miejscowych,
    • wydawanie decyzji o warunkach zabudowy, w sposób powodujący naruszenie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz w sposób powodujący naruszenie przepisów odrębnych,
    • brak kontroli gmin pod względem celowości zapisów planów miejscowych i ich wykonalności finansowej,
    • niedostatek odpowiedzialnej edukacji w zakresie planowania przestrzennego.
    • nieuregulowane przepisy związane z ochroną krajobrazu, m.in w zakresie stosowania reklamy zewnętrznej (ustawa jest, ale ciągle brak przepisów wykonawczych),
  • brak skutecznych narzędzi egzekucji prawa w zakresie lokalizacji reklam
  • przedkładanie w procesach decyzyjnych korzyści wąskiego grona interesariuszy nad korzyści szerszej społeczności.

Skutki:

  • wprowadzanie przypadkowych form zagospodarowania, sprzecznych z uwarunkowaniami, środowiskowymi, ekonomicznymi lub społecznymi,
  • marnowanie przestrzeni poprzez niewłaściwe zagospodarowanie,
  • konflikty przestrzenne, zwłaszcza w dolinach górskich i otwartych przestrzeniach,
  • powszechnie występująca reklama zewnętrzna,
  • degradacja wartości wizualnych krajobrazu,
  • spadek atrakcyjności terenów górskich dla turystyki.

II. Chaos architektoniczny i utrata wartości kulturowych krajobrazu

Drugim niezwykle istotnym problemem jest utrata wartości kulturowych krajobrazu, między innymi poprzez wprowadzanie nowych form architektonicznych, które są oderwane od tradycyjnych cech zabudowy w Karpatach. Zdarza się często, iż zabudowa powstaje bez zachowania właściwych gabarytów i proporcji bryły budynku, czy też geometrii dachu, często z zastosowaniem obcych materiałów wykończeniowych i kolorystyki obiektu. Zmieniają się nie tylko cechy zabudowy, ale także jej tradycyjne funkcje.

  
Ryc. 2 Przykład wprowadzania „nowej” architektury, niespójnej 
z cechami architektury regionalnej – z lewej strony budynek
o intensywnie niebieskiej elewacji i dachu, 
fot. Centrum UNEP/GRID-Warszawa

Źródła problemu:

  • niska świadomość społeczności lokalnych dotycząca wartości kulturowych,
  • przemiany krajobrazu związanie z zanikaniem tradycyjnych form gospodarki w górach,
  • odchodzenie od kultywowania lokalnych tradycji, w tym architektonicznych,
  • nieegzekwowanie prawa, w tym brak egzekucji rozbiórki licznych samowoli budowlanych.

 Skutki:

  • zanikanie lokalnych stylów architektonicznych, degradacja krajobrazu kulturowego,
  • spadek atrakcyjności terenów górskich dla turystyki.

III. Zanikanie tradycyjnych układów osadniczych oraz lokalizowanie zabudowy niezgodnie z uwarunkowaniami przyrodniczymi

Kolejnym problemem jest zaburzenie równowagi rolno-osadniczej. W wyniku współczesnej przemiany wsi karpackiej i coraz częstszego zarzucania działalności rolniczej, następuje znaczne rozluźnienie osadnictwa, gdyż nowa zabudowa lokalizowana jest w znacznym oddaleniu od centrów wsi, często na stokach górskich. Sytuacja ta wiąże się zarówno z negatywnymi skutkami przyrodniczymi, estetycznymi (walory krajobrazowe) oraz ekonomicznymi. Rozproszenie zabudowy to jeden z kluczowych czynników negatywnie wpływających na degradację walorów krajobrazowych karpackich wsi i miejscowości oraz znacząco przyczyniających się do utrudnionej rewitalizacji przestrzeni wypasowych w Karpatach.


Ryc 3 Przykład rozproszonej zabudowy „wchodzącej" na zbocze, 
element zaburzający naturalny i harmonijny widok z Zamku w Czorsztynie (widok ku północy).
fot. Centrum UNEP/GRID-Warszawa.

Źródła problemu:

  • popyt na tereny pod zabudowę w górach ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe,
  • podaż terenów rolnych, już nieużytkowanych,
  • zbyt duże powierzchnie przeznaczane pod zabudowę w planach miejscowych i studiach gminnych, pomimo niewykorzystania istniejących terenów pod zabudowę,
  • powszechne wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i punktowe zmiany w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz Studium - opracowywanie mpzp dla pojedynczych działek bez szerszej analizy uwarunkowań otoczenia,
  • niska jakość prognoz w procedurze SOOS do projektów mpzp oraz ich niska ranga prawna,
  • możliwość wprowadzania zabudowy zagrodowej – wykorzystywanie tego zapisu na cele zabudowy mieszkaniowej nie związanej z gospodarka rolną,
  • obowiązek przetargów na usługi związane z procesem planistycznym oraz deregulacja zawodu urbanisty,
  • słabe umocowanie prawne studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy - brak wiążącej ogólnej koncepcji zagospodarowania przestrzennego gminy,
  • niewystarczające egzekwowanie Prawa budowlanego (samowole budowlane),
  • niska świadomość samorządów na temat praktyki planistycznej,
  • lobbing różnych grup interesów w samorządach.

Skutki:

  • zmiana charakteru pierwotnych-tradycyjnych dla Karpat układów osadniczych (zaburzanie układów wsi tzw. ulicówek),
  • zwiększone nakłady na „szarą” infrastrukturę, na obszarach rozprzestrzeniającej się zabudowy (drogi dojazdowe, media),
  • zwiększone nakłady ponoszone na skutek ekstremalnych zjawisk przyrodniczych (powodzie, ruchy masowe),
  • intensyfikacja procesów geomorfologicznych na stokach i w dnach dolin (erozja),
  • zmiana stosunków wodnych,
  • degradacja wartości wizualnych krajobrazu,
  • zaburzanie łączności ekologicznej - przerywanie szlaków migracyjnych zwierząt, zwłaszcza w obrębie zalesionych grzbietów, w terenach otwartych i dolin rzecznych,
  • degradacja cennych siedlisk przyrodniczych,
  • synatropizacja gatunków, zagrożenie gatunkami obcymi i inwazyjnymi (rdestowce),
  • ograniczenie powierzchni dla tradycyjnych form rolnictwa,
  • spadek atrakcyjności terenów górskich dla turystyki (utrata wartości dla których turyści odwiedzali karpackie wsie i miejscowości).

IV. Przerywanie ciągłości powiązań przyrodniczych

Źródła problemu:

  • lokalizowanie zabudowy z pominięciem rzetelnej analizy powiązań przyrodniczych,
  • niedocenianie uwarunkowań przyrodniczych w procesie planistycznym (bazowanie na nieaktualnych opracowaniach ekofizjograficznych),
  • wprowadzanie zabudowy w obszary leśne i nielesne, pełniących funkcje ekologiczne,
  • lokalizowanie infrastruktury turystycznej (np. dla narciarstwa zjazdowego, trasy downhillowe itp.) w terenach o dużej różnorodności biologicznej, często również w obrębie korytarzy ekologicznych,
  • wprowadzanie trwałych grodzeń związanych z zabudową,
  • prowadzenie dużych inwestycji liniowych bez niezbędnych działań minimalizujących (np. przejść dla zwierząt),
  • niska świadomość skutków ekonomicznych i przyrodniczych, związanych z wprowadzaniem sposobów zagospodarowania, niezgodnych z uwarunkowaniami przyrodniczymi

Skutki:

  • zmniejszanie powierzchni obszarów o dużej różnorodności biologicznej, 
  • zerwanie powiązań między obszarami o dużej różnorodności biologicznej (lokalnych korytarzy ekologicznych i obszarów węzłowych),
  • fragmentacja, izolacja, degradacja siedlisk,
  • przerywanie szlaków migracyjnych zwierząt, zwłaszcza w obrębie zalesionych grzbietów, w terenach otwartych i dolin rzecznych,
  • degradacja otuliny biologicznej cieków oraz obszarów podmokłych.

V. Zanieczyszczenie powietrza w dnach dolin i w kotlinach górskich (niska emisja)

Chociaż stan powietrza w Polsce od kilku lat ulega systematycznej poprawie, wciąż jesteśmy liderem w rankingu krajów UE z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Inspekcja Ochrony Środowiska  wskazuje, że za niewłaściwy stan powietrza w Polsce odpowiada w największym stopniu zjawisko niskiej emisji szkodliwych substancji (gazów, pyłów, itp.) pochodzącej z domowych instalacji grzewczych o niskiej sprawności (przestarzałe piece i słabej jakości paliwa, odpady). Problem ten jest szczególnie dotkliwy na terenach górskich gdzie w dolinach i kotlinach śródgórskich mamy do czynienia z inwersją termiczną i zaleganiem zanieczyszczeń powietrza.


Ryc. 4 Przykład niskiej emisji w regionie pogórza strzyżowskiego, fot. Centrum UNEP/GRID-Warszawa


Źródła problemu:

  • wysoka zabudowa w obrębie korytarzy przewietrzania,
  • nadmierny ruch kołowy w dolinach górskich,
  • przestarzałe technologie grzewcze,
  • niska emisja pochodząca z kotłów ogrzewania - palenie odpadów,
  • niska świadomość mieszkańców o szkodliwości spalania odpadów,
  • utrudnione przewietrzanie dolin i kotlin.

Skutki:

  • obniżenie jakości życia mieszkańców niekorzystnych bioklimatycznie den i kotlin górskich,
  • spadek atrakcyjności turystycznej den i kotlin górskich w sezonie zimowym, a poprzez to możliwe zmniejszenie dochodów społeczności lokalnych z turystyki i rekreacji,
  • zagrożenia zdrowotne dla mieszkańców i turystów (pochodne beznopirenów, dioksynami, tlenkiem węgla i innymi związkami ze spalania odpadów).

VI. Jakość opracowań planistycznych

Źródła problemu:

  • systemowe wady planowania przestrzennego:
    • deregulacja zawodu urbanisty,
    • dobrowolność opracowywania planów miejscowych (brak standardów),
    • wydawanie decyzji o warunkach zabudowy, w sposób naruszający prawo, ale zgodny z oczekiwaniami inwestorów
    • brak narzędzi kontroli gmin pod względem celowości zapisów mpzp i ich wykonalności finansowej,
  • wspieranie finansowania części miejscowych planów przez inwestorów,
  • utrudniony dostęp do wiedzy eksperckiej z zakresu planowania przestrzennego ze strony decydentów w gminach,
  • niedostatek edukacji w zakresie planowania przestrzennego.

Skutki:

  • możliwy wpływ inwestorów na sposób kształtowania przestrzeni,
  • konflikty przestrzenne, zwłaszcza w dolinach górskich,
  • wprowadzanie form zagospodarowania, sprzecznych z uwarunkowaniami środowiskowymi, ekonomicznymi lub społecznymi,
  • postępująca degradacja wartości wizualnych krajobrazu.

 {jcomments on}

 
 
 
 

O Kodeksie

Kodeks Dobrej Praktyki Kształtowania Przestrzeni w Karpatach został opracowany na podstawie spotkań i dyskusji prowadzonych w Karpackiej Grupie Roboczej ds. Planowania Przestrzennego. Grupa ta została powołana przez Stowarzyszenie Ekopsychologia w ramach projektu pt. „Karpaty łączą - mechanizm konsultacji i współpracy dla wdrażania Konwencji Karpackiej” i miała na celu opracowanie propozycji rozwiązań kluczowych problemów związanych z zagospodarowaniem przestrzennym w Karpatach, służących wdrażaniu Ramowej Konwencji o Ochronie i Zrównoważonym Rozwoju Karpat (tzw. Konwencji Karpackiej) w zakresie planowania przestrzennego.

Zespół autorski Kodeksu Dobrej Praktyki Kształtowania Przestrzeni w Karpatach składa się z ekspertów, naukowców oraz praktyków, zajmujących się planowaniem przestrzennym, dziedzictwem kulturowym, architekturą i urbanistyką, zarządzaniem środowiskiem i ochroną przyrody oraz sektorem pozarządowym.

Skład zespołu autorskiego:

arch. Maciej Nitka (redaktor wiodący, Małopolska Okręgowa Izba Architektów RP, Stowarzyszenie PRO CARPATHIA)
Andrzej Baksik (Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego)
dr Agata Ćwik (Uniwersytet Rzeszowski)
dr arch. Hanna Hrehorowicz-Gaber (Politechnika Krakowska)
Barbara Jabłońska (Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID- Warszawa)
Monika Kozieł (Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie)
Zbigniew Niewiadomski (ekspert ds. Konwencji Karpackiej, Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID- Warszawa)
Monika Ochwat-Marcinkiewicz (Stowarzyszenie Ekopsychologia)
Monika Rusztecka (Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID- Warszawa)
dr  hab. arch. Jadwiga Środulska-Wielgus (Politechnika Krakowska)
dr Michał Sobala (Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego)

Niniejszym pragniemy podziękować wszystkim osobom, które przyczyniły się do kształtowania tego dokumentu. Dziękujemy uczestnikom spotkań Karpackiej Grupy Roboczej ds. Planowania Przestrzennego oraz tym, które przekazały nam szereg cennych uwag i spostrzeżeń na temat zapisów Kodeksu. 

Szczególne podziękowania kierujemy do prof. dr. hab. Jacka Kozaka (Zakład Systemów Informacji Geograficznej, Kartografii i Teledetekcji, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego,) oraz p. arch. Marii Modzelewskiej (Biuro Urbanistyczne Maria Modzelewska) za przekazane uwagi i sugestie co do treści Kodeksu. Dziękujemy również gminom karpackim oraz wszystkim uczestnikom II Forum Gmin Karpackich (Sromowce Niżne, 24 – 25 września 2015 r.), za wkład do dyskusji na temat zapisów ujętych w Kodeksie. 

Poniższy Kodeks skierowany jest do jednostek samorządu terytorialnego, planistów przestrzennych, urbanistów i architektów, organizacji pozarządowych, mieszkańców i inwestorów działających na terenie Karpat. 

Liczymy, że zapisy Kodeksu znajdą swoje odzwierciedlenie w praktyce planistycznej jednostek samorządowych i że będą stosowane powszechnie.

Wprowadzenie

Ramowa Konwencja o Ochronie i Zrównoważonym Rozwoju Karpat (Konwencja Karpacka*) jest międzynarodową umową, podpisaną w roku 2003 przez siedem państw regionu karpackiego (Dz.U. 2007 Nr 96 poz. 634). Głównym celem Konwencji jest prowadzenie przez państwa będące jej Stronami wszechstronnej polityki na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju regionu karpackiego, dla poprawy jakości życia, wzmocnienia miejscowej gospodarki i społeczności lokalnych oraz zachowania walorów przyrodniczych, krajobrazowych i dziedzictwa kulturowego Karpat. Natomiast głównym celem planowania przestrzennego jest kształtowanie ładu przestrzennego i racjonalne użytkowanie przestrzeni i środowiska a także zapewnienie warunków harmonijnego rozwoju społecznego i gospodarczego.

Współpraca stron Konwencji Karpackiej  w dziedzinie planowania przestrzennego oraz uwzględnianie celów Konwencji w krajowych politykach Stron dotyczących planowania przestrzennego i rozwoju regionalnego mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia jej celów.

Zakres tematyczny Konwencji obejmuje m.in. zintegrowane podejście do gospodarowania zasobami Ziemi (Art. 3), ochronę i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej (Art. 4), dziedzictwo kulturowe (Art. 11), zrównoważoną turystykę (Art. 9), rolnictwo i leśnictwo (Art. 7), polityki dotyczące zarządzania wodami dorzeczy (Art. 6), transportu i infrastruktury (Art. 8) oraz przemysłu i energii (Art. 10). Każdy z (dotyczących powyższych dziedzin) protokołów tematycznych do Konwencji Karpackiej zawiera stosowne postanowienie o włączaniu celów danego protokołu do innych polityk sektorowych, w tym polityki planowania przestrzennego. Ponadto w Art. 2 ust. 2 lit. (e) Konwencja stanowi ogólną zasadę, że podejmując działania w dziedzinach wskazanych w Art. 4 – 13 Strony promować będą zintegrowane planowanie i gospodarowanie zasobami Ziemi i wód.

Planowania przestrzennego dotyczy bezpośrednio Art. 5 Konwencji Karpackiej, zgodnie z którym Strony prowadzić będą politykę planowania przestrzennego mającą na celu ochronę i zrównoważony rozwój Karpat, uwzględniającą szczególne uwarunkowania ekologiczne i społeczno-gospodarcze występujące w Karpatach i ich ekosystemach górskich oraz zapewniającą korzyści dla lokalnych mieszkańców (Art. 5 ust. 1). Polityka przestrzenna, której głównym instrumentem jest planowanie przestrzenne, integruje i harmonizuje szereg wyżej wymienionych polityk sektorowych, uwzględniając uwarunkowania przyrodnicze, społeczne, gospodarcze i kulturowe obszaru objętego planowaniem.

Dlatego planowania przestrzennego nie należy postrzegać wyłącznie jako odrębnej dziedziny uregulowanej Konwencją, lecz przede wszystkim jako narzędzie służące do wdrażania postanowień Ramowej Konwencji oraz wszystkich jej protokołów tematycznych.

Konwencja stanowi również, że podczas opracowywania polityki i programów zagospodarowania przestrzennego dla obszaru objętego Konwencją szczególna uwaga powinna być położona na infrastrukturę i usługi w zakresie transgranicznego transportu, energetyki i telekomunikacji, ochronę i zrównoważone użytkowanie zasobów naturalnych; spójność planów rozwoju miast i wsi na terenach przygranicznych, zapobieganie transgranicznym oddziaływaniom zanieczyszczeń, zintegrowane planowanie przestrzenne oraz oceny oddziaływania na środowisko (Art. 5 ust. 3). 

Konwencja Karpacka nie jest jedynym dokumentem o randze międzynarodowej, w którym poruszane są kwestie planowania przestrzennego. Zasady kształtowania przestrzeni sformułowane zostały także w następujących dokumentach:

  • Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury (Dz.U. 1976 nr 32 poz. 190);
  • Europejska Konwencja Krajobrazowa przyjęta w ramach Rady Europy 20 października 2000 roku we Florencji,
  • Odnowiona Strategia Trwałego Rozwoju Unii Europejskiej przyjęta przez Radę Europejską 16 czerwca 2006 r. (Dz.U. 2006 nr 14 poz. 98);
  • Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich, przyjęta z okazji nieformalnego spotkania ministrów w sprawie rozwoju miast i spójności terytorialnej w Lipsku, w dniach 24-25 maja 2007 r.;
  • Konkluzja Rady Unii Europejskiej na temat architektury: udział kultury w zrównoważonym rozwoju z 20 listopada 2008 r.;
  • Europa 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu zatwierdzona przez Radę Europejską 17 czerwca 2010 r.;
  • Agenda Terytorialna Unii Europejskiej 2020 w kierunku sprzyjającej społecznemu włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów przyjęta na nieformalnym spotkaniu ministrów ds. planowania przestrzennego i rozwoju terytorialnego 19 maja 2011 r. w Gödöllő na Węgrzech.

Na gruncie polskim także powstają opracowania traktujące o polityce przestrzennej a także potrzebie ochrony i kształtowania przestrzeni o wysokich wartościach funkcjonalnych i estetycznych.

Do tych dokumentów należy zaliczyć:

  • Raport „Przestrzeń życia Polaków” (2014), Stowarzyszenie Architektów Polskich,
  • Opracowanie: Polska Polityka Architektoniczna (2009, 2011), Polska Rada Architektury, Stowarzyszenie Architektów Polskich, Towarzystwo Urbanistów Polskich, Izba Architektów RP,
  • Raport o ekonomicznych stratach i społecznych kosztach niekontrolowanej urbanizacji w Polsce (2013), Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk.

W ramach diagnozy stanu polskiej przestrzeni stwierdzono, iż mamy do czynienia ze zjawiskiem narastającego chaosu funkcjonalnego i wizualnego, sprzecznego z wymogami rozwoju zrównoważonego, pogarszającego warunki życia obywateli.

  • bezładną ekspansję stref podmiejskich,
  • rozpraszanie zabudowy na terenach rolniczych, leśnych i rekreacyjnych, 
  • niszczenie krajobrazu kulturowego i naturalnego, w tym dóbr kultury współczesnej,
  • brzydotę zabudowy terenów podmiejskich i wiejskich, 
  • chaotyczną zabudowę komercyjną pasów przydrożnych,
  • degradację przestrzeni publicznych zaśmiecanych agresywną reklamą.

Powyższe problemy są szczególnie widoczne w cennej pod względem przyrodniczym, kulturowym i krajobrazowym przestrzeni Karpat i przyczyniają się do obniżenia jakości życia mieszkańców tego regionu. Dlatego też niezbędne jest pilne podjęcie działań mających na celu właściwe kształtowanie zagospodarowania przestrzennego w Karpatach. Można to uzyskać wyłącznie z aktywnym udziałem społeczności lokalnych i samorządów.

Poznaj treść kodeksu

PREAMBUŁA

Tradycja regionu, a zwłaszcza otwarta przestrzeń, to wielka wartość Karpat. Może być źródłem rozwoju tych ziem i dobrobytu ich mieszkańców. Podstawą do osiągnięcia tych celów jest właściwe kształtowanie przestrzeni, którego prawnym narzędziem jest planowanie przestrzenne. Ochronę karpackich wartości wspierają zapisy Konwencji Karpackiej.


Część I. Zasady ogólne

W działaniach podejmowanych w celu zmiany sposobu zagospodarowania przestrzennego polskiej części Karpat należy brać pod uwagę wartości przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe tego obszaru, przede wszystkim poprzez:


Część II. Samorząd terytorialny

W interesie samorządu terytorialnego jest:

  • identyfikacja i ochrona elementów tożsamości przyrodniczo-kulturowej gminy/województwa oraz ich wykorzystywanie dla jej/jego rozwoju,
  • zachowanie przestrzeni otwartych jako kapitału gminy/powiatu/województwa,
  • uwzględnianie lokalnych wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych przy wyznaczaniu terenów inwestycyjnych i w kształtowaniu zagospodarowania przestrzeni Karpat,
  • monitorowanie stanu zagospodarowania przestrzennego gminy/województwa oraz obszarów wymagających przywrócenia utraconych wartości,
  • działanie na rzecz podnoszenia dobrobytu mieszkańców, w tym promowanie zasobów Karpat w celu tworzenia nowych miejsc pracy,
  • zapewnienie edukacyjnego wsparcia dla Rad Gmin i Miast w zakresie procesu planistycznego,
  • podnoszenie świadomości społeczeństwa, przedsiębiorców i organów publicznych w zakresie wartości krajobrazów oraz roli jaką odgrywają w kształtowaniu przestrzeni i krajobrazu Karpat,
  • tworzenie mechanizmów finansowych (m.in. systemu podatkowego), wspierających działania mieszkańców podejmowane na rzecz poprawy ładu przestrzennego.

Polityka przestrzenna gminy powinna:

  • być formułowana w kompleksowych opracowaniach planistycznych,
  • wykorzystywać unikatowe wartości i potencjał gminy poprzez przygotowanie operatów krajobrazowych do dokumentów planistycznych,
  • kształtować zieloną infrastrukturę, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków rodzimych, w tym miododajnych,
  • uwzględniać potencjał obszaru dla określonej specjalizacji kulturowo-gospodarczej, który powinien być zapisany w dokumentach strategicznych i planistycznych (studium),
  • dotyczyć w pierwszej kolejności obszarów cennych ze względu na funkcje przyrodnicze oraz istotnych z punktu widzenia rozwoju gminy,
  • dotyczyć w pierwszej kolejności obszarów istotnych z punktu widzenia rozwoju gminy, a także cennych ze względu na funkcje przyrodnicze,
  • uwzględniać konsultacje dokumentów planistycznych z niezależnymi ekspertami oraz przedstawicielami zaangażowanych stron.

Gmina w postępowaniu planistycznym powinna:

  • zadbać o wysoką jakość dokumentów planistycznych,
  • zadbać o współpracę wszystkich stron zaangażowanych w proces planistyczny,
  • aktywizować społeczności lokalne do czynnego udziału na każdym jego etapie,
  • uwzględniać długofalowe skutki wynikające z bieżących działań planistycznych i decyzji administracyjnych.

Gmina w dokumentach planistycznych powinna:

  • uwzględniać aktualne opracowania ekofizjograficzne,
  • dbać o uwzględnienie zapisów dotyczących walorów widokowych między innymi: wyznaczania osi widokowych i punktów widokowych wraz zakazem ich zabudowywania i zalesiania,
  • uwzględniać tradycyjne formy architektoniczne charakterystyczne dla obszaru Karpat,
  • dbać o dostosowanie sposobu zagospodarowania terenu do uwarunkowań przyrodniczych,
  • ograniczać powiększanie terenów przeznaczonych pod zabudowę, uwzględniając negatywne skutki ekonomiczne,
  • dbać o zachowanie łączności ekologicznej, przywracanie i prawidłowe funkcjonowanie korytarzy ekologicznych.

W procesie inwestycyjnym gminy:

  • organizować konkursy architektoniczne i urbanistyczne celem uzyskania najlepszych rozwiązań przestrzennych,
  • upowszechniać regionalne, historycznie ukształtowane wzorce architektury, właściwe dla danej części Karpat.

Część III. Mieszkańcy

W interesie mieszkańców jest:

  • dbałość o wspólną przestrzeń i jej wysoką jakość, co pozwoli na osiągnięcie korzyści społecznych, estetycznych, a przede wszystkim gospodarczych poprzez podniesienie atrakcyjności regionu,
  • czynny udział w procedurach planistycznych i inwestycyjnych na każdym ich etapie,
  • podejmowanie inicjatyw lokalnych i aktywna działalność na rzecz rozwoju lokalnego, w nawiązaniu do tradycji regionu.

Mieszkańcy powinni:


Część IV. Projektanci - planiści, urbaniści i architekci

Projektanci powinni:

  • przedkładać dobro publiczne nad interesy indywidualne osób prawnych i fizycznych,
  • tworzyć interdyscyplinarne zespoły, w skład których wchodziliby eksperci z różnych dziedzin (przyrodnicy, architekci, ekonomiści, lokalni liderzy, partnerzy społeczni, historycy itp.),
  • zachowywać właściwą jakość środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kultury materialnej,
  • uświadamiać skutki tworzenia nadmiernych rezerw terenu pod zabudowę,
  • wspierać działania służące kształtowaniu ładu przestrzennego,
  • uświadamiać samorządom długofalowe skutki wynikające z bieżących działań planistycznych i decyzji administracyjnych.

W dokumentach planistycznych oraz opracowywanych na ich potrzeby dokumentacjach powinni:

  • uwzględniać cechy architektury regionalnej (gabaryty budynków, wysokość budynku, rodzaj pokrycia dachowego, kąt nachylenia dachu, usytuowanie budynku, kolor elewacji itp.) a także nieprzekraczalne linie zabudowy, definiując wskaźniki i formę zabudowy w planach miejscowych,
  • uwzględniać wyznaczone strefy ochrony konserwatorskiej,
  • uwzględniać możliwość wyznaczania stref nawiązujących do historycznych struktur osadniczych,
  • wprowadzać zapisy, które przeciwdziałać będą zanieczyszczeniu środowiska,
  • wprowadzać zapisy dotyczące ochrony krajobrazu i obszarów cennych przyrodniczo,
  • określać formy zagospodarowania przestrzennego, które nie niszczą wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych,
  • chronić środowisko kulturowe i historyczne struktury przestrzenne przed utratą ich wartości,
  • wspierać merytorycznie proces analizowania uwag od osób zaangażowanych w postępowanie planistyczne,
  • zachowywać elementy zielonej infrastruktury na terenach zabudowanych.

Ponadto, projektanci powinni szanować w swej twórczości zastane wartości przestrzeni.


Część V. Organizacje pozarządowe

Organizacje pozarządowe powinny działać na rzecz:

a także powinny:

  • współtworzyć platformę współpracy na rzecz zrównoważonego/ optymalnego zagospodarowania przestrzennego w Karpatach,
  • promować wartości krajobrazu Karpat wśród społeczności lokalnych,
  • realizować programy edukacyjne dla samorządów i mieszkańców dotyczące tematyki planowania przestrzennego,
  • mobilizować społeczności lokalne do angażowania się w procesy planistyczne.

Część VI. Inwestorzy

Inwestorzy powinni:

  • działać z poszanowaniem zastanych wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych Karpat,
  • realizować projekty, które współgrają z otaczającym je krajobrazem oraz nawiązują do wzorców przestrzennych, właściwych dla danej części Karpat.

ZAKOŃCZENIE

Zasady opisane w niniejszym Kodeksie przedstawiają stan wiedzy oraz zbiór sprawdzonych rozwiązań. Są one znane specjalistom, nie spełnią jednak swej roli bez głębokiego przekonania, że my wszyscy – stosując je – mamy wpływ na podniesienie jakości życia, przy zachowaniu walorów krajobrazu Karpat.

 {jcomments on}

Część II. Samorząd terytorialny

Część II. Samorząd terytorialny

W interesie samorządu terytorialnego jest:

  • identyfikacja i ochrona elementów tożsamości przyrodniczo-kulturowej gminy/województwa oraz ich wykorzystywanie dla jej/jego rozwoju,
  • zachowanie przestrzeni otwartych jako kapitału gminy/województwa,
  • uwzględnianie lokalnych wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych przy wyznaczaniu terenów inwestycyjnych i kształtowaniu zagospodarowania przestrzeni Karpat,
  • monitorowanie stanu zagospodarowania przestrzennego gminy/województwa oraz obszarów wymagających przywrócenia utraconych wartości,
  • promowanie zasobów Karpat w celu tworzenia nowych miejsc pracy,
  • edukacyjne wsparcie dla decydentów w zakresie procesu planistycznego

Polityka przestrzenna gminy powinna:

  • być formułowana w kompleksowych opracowaniach planistycznych,
  • wykorzystywać unikatowe wartości i potencjał gminy poprzez przygotowanie operatów krajobrazowych do dokumentów planistycznych,
  • kształtować „zieloną infrastrukturę” (ogródki, zieleń śródpolna itd.), ze szczególnym uwzględnieniem gatunków rodzimych, w tym miododajnych,
  • uwzględniać potencjał obszaru dla określonej specjalizacji kulturowo-gospodarczej, który powinien być zapisany w dokumentach strategicznych i w dokumencie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,
  • dotyczyć w pierwszej kolejności obszarów cennych ze względu na funkcje przyrodnicze oraz istotnych z punktu widzenia rozwoju gminy,
  • uwzględniać konsultacje dokumentów planistycznych z niezależnymi ekspertami.

Gmina w postępowaniu planistycznym powinna:

  • zadbać o wysoką jakość dokumentów planistycznych,
  • zadbać o współpracę wszystkich stron zaangażowanych w proces planistyczny,
  • uwzględniać w dokumentach planistycznych aktualne opracowania ekofizjograficzne,
  • dbać o uwzględnienie w dokumentach planistycznych zapisów dotyczących walorów widokowych między innymi: wyznaczania osi widokowych i punktów widokowych wraz zakazem ich zabudowywania i zalesiania,
  • dbać o dostosowanie sposobu zagospodarowania terenu do uwarunkowań przyrodniczych,
  • biorąc pod uwagę negatywne skutki ekonomiczne, ograniczać powiększanie terenów przeznaczonych pod zabudowę,
  • dbać o zachowanie łączności ekologicznej, przywracanie i prawidłowe funkcjonowanie korytarzy ekologicznych,
  • uwzględniać tradycyjne formy architektoniczne charakterystyczne dla obszaru Karpat,
  • aktywizować społeczności lokalne do czynnego udziału na każdym jego etapie.

W procesie inwestycyjnym gminy:

  • powinny organizować konkursy architektoniczne i urbanistyczne celem uzyskania najlepszych rozwiązań przestrzennych,
  • mogą upowszechniać regionalne, historycznie ukształtowane wzorce architektury, właściwe dla danej części Karpat.

Słownik pojęć

Słownik pojęć Do Kodeksu Dobrej Praktyki Kształtowania Przestrzeni w Karpatach 

Ideą powstania Słownika był zamiar opisania pojęć związanych z planowaniem przestrzennym w Karpatach - funkcjonujących w obiegu naukowym i prawnym. Intencją autorów haseł było operowanie prostymi i jednoznacznie rozumianymi określeniami. Wyjaśnione poniżej pojęcia stanowią zbiór otwarty – hasła  istniejące będą dostosowywane do aktualnego stanu prawa i wiedzy naukowej. Przewidywane jest także uzupełnienie ich listy jeśli – w toku prac nad upowszechnieniem zasad Kodeksu – okaże się to potrzebne. Zapraszamy do komentowania obecnego kształtu słowika i zgłaszanie potrzeb dalszych uzupełnień w zakresie pojęć stosowanych w zasadach Kodeksu....

Aby zgłosić uwagę, prosimy o wypełnienie formularza na końcu listy pojęć (Dodaj opinię).

Lista Pojęć:

dziedzictwo kultury materialnej - Maciej Nitka
gatunki rodzime, gatunki miododajne - Andrzej Baksik, Monika Kozieł
Konwencja Karpacka – Zbigniew Niewiadomski
korytarze ekologiczne - Monika Szewczyk
krajobraz kulturowy - Michał Sobala
ład przestrzenny - Andrzej Baksik, Paweł Kraus
nadmierna rezerwa pod zabudowę - Maciej Nitka
nieprzekraczalna linia zabudowy - Maciej Nitka
obszary zdegradowane – Andrzej Baksik
operaty krajobrazowe - Jadwiga Środulska-Wielgus
opracowania planistyczne – Barbara Jabłońska, Monika Rusztecka
opracowanie ekofizjograficzne – Barbara Jabłońska, Monika Rusztecka
przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska - Monika Kozieł
przestrzenie otwarte - Józef Michałek
przywracanie utraconych wartości - Hanna Hrehorowicz-Gaber
regionalne wzorce architektury - Maciej Nitka
rozpraszanie zabudowy - Agata Ćwik
strefy ochrony konserwatorskiej - Paweł Kraus
struktura przestrzenna krajobrazu - Agata Ćwik, Maciej Nitka
tożsamość przyrodniczo-kulturowa - Jadwiga Środulska-Wielgus
tradycyjne cechy zabudowy - Paweł Kraus, Maciej Nitka
tradycyjne zagospodarowanie terenu - Andrzej Baksik
walory widokowe – Agata Ćwik, Jadwiga Środulska-Wielgus
wartości kulturowe regionu Karpat - Paweł Kraus , Maciej Nitka
wartości przyrodnicze regionu Karpat - Monika Kozieł
zielona infrastruktura - Monika Szewczyk
zrównoważone zagospodarowanie przestrzenne – Monika Rusztecka
zrównoważony rozwój - Agata Ćwik

 

Słowniczek - wyjaśnienie pojęć i ich rozumienia w Kodeksie

 


dziedzictwo kultury materialnej


Przejęte od poprzednich pokoleń wytwory ludzkiej pracy. 

Są to zarówno wykopaliska archeologiczne jak i (historycznie późniejsze): zespoły budynków, czy poszczególne obiekty. Obejmują ich wyposażenie nieruchome (części obiektów) i ruchome (meble, elementy zdobnicze). Zaliczają się do nich budowle infrastruktury komunikacyjnej (drogi, mosty), służące obronności (zamki, warownie, bramy i mury miejskie), spełniające powszednią rolę użytkową (jak narzędzia, ubiory) czy służące celom duchowym (obrazy, instrumenty). Dziedzictwem kultury materialnej jest także – stworzony przez człowieka – krajobraz rolniczy.

Są to więc wytwory o charakterze zarówno monumentalnym jak i bardzo drobne przedmioty służące celom dnia codziennego i celebrowaniu świąt. Łączy je czas powstania i fakt, iż służąc ludziom im współczesnym  - stanowią dowód ich wiedzy, umiejętności i odrębności kulturowej.

Są to również przedmioty, za pomocą których powstawały wytwory kultury niematerialnej (np. służące muzykowaniu czy rozwijaniu nauki). Opisują sposoby dostosowywania warunków życia do wymogów terenu i klimatu. O tym, iż stanowią dziedzictwo kultury przesądza fakt, iż są świadkami minionych czasów, opisują stan wiedzy i praktyki przodków.

Wydaje się jednakże, że pojęcie wyjątkowej i powszechnej wartości nie oddaje w pełni roli jaką opisane wyżej (często zupełnie zwyczajne) obiekty - będące wszakże dziełem rąk ludzkich - pełnią w dokumentowaniu historii materialnej poprzednich pokoleń.

 


gatunki rodzime, rośliny miododajne


Gatunki rodzime – gatunki występujące w obszarze swojego naturalnego zasięgu geograficznego. Mogą być wypierane przez gatunki inwazyjne, najczęściej wskutek działalności człowieka. Tutaj: rodzime gatunki drzew i krzewów, które decydują o krajobrazie  danego terenu i jego różnorodności biologicznej, gdyż zapewniają miejsce do życia oraz pokarm wielu gatunkom zwierząt. Za  nasadzaniem rodzimych gatunków roślin przemawia również ekonomia, ponieważ gatunki te są dobrze dostosowane do warunków klimatycznych  panujących na danym obszarze, nie wymagają żadnych szczególnych zabiegów, a także tworzą spójną całość z otoczeniem. 
Gmina wydając decyzje na wycinkę drzew powinna w uzasadnieniu decyzji wskazywać konieczność nasadzania gatunków drzew i krzewów rodzimych.

Rośliny miododajne – to drzewa, krzewy, zioła, dostarczające pokarmu (nektar, spadź, pyłek) głównie owadom zapylającym je (w szczególności pszczole miodnej, trzmielom),  dzięki czemu człowiek pozyskuje przede wszystkim miód ale także pyłek, propolis, wosk, jad, mleczko pszczele. Rośliny te są ważnym czynnikiem zachowania różnorodności biologicznej na Ziemi (wg A. Einsteina: Kiedy pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną tylko cztery lata życia. Skoro nie będzie pszczół, nie będzie też zapylania. Zabraknie więc roślin, potem zwierząt. Wreszcie przyjdzie kolej na człowieka).

 


Konwencja Karpacka


Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat (Konwencja Karpacka) jest drugą w skali światowej (po Konwencji Alpejskiej) wielostronną umową międzynarodową dotyczącą pojedynczego regionu górskiego, ustanowioną na zasadach traktatowych prawa międzynarodowego.

Konwencja Karpacka jest konwencją ramową, nie ustanawia zatem konkretnych, łatwo egzekwowalnych zobowiązań, lecz wyraża wolę współpracy Stron na rzecz osiągnięcia uzgodnionych w Konwencji celów ogólnych oraz określa cele polityczne, zasady współpracy i obowiązki Stron. Dlatego wdrażanie Konwencji Karpackiej wymaga przyjęcia tematycznych protokołów określających szczegółowe zobowiązania Rządów umawiających się Stron w poszczególnych dziedzinach.
Konwencja Karpacka została przyjęta dnia 22 maja 2003 r. w Kijowie i weszła w życie dnia 4 stycznia 2006 r.

Celem Konwencji Karpackiej jest współpraca międzynarodowa oraz prowadzenie przez państwa będące jej Stronami wszechstronnej polityki na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju regionu karpackiego, dla poprawy jakości życia, wzmocnienia miejscowej gospodarki i społeczności lokalnych oraz zachowania walorów przyrodniczych, krajobrazowych i dziedzictwa kulturowego Karpat.

Stronami Konwencji Karpackiej jest siedem państw regionu karpackiego: Republika Czeska, Rzeczpospolita Polska, Rumunia, Republika Serbii, Republika Słowacka, Ukraina i Węgry. Jak dotychczas stroną Konwencji Karpackiej nie stała się Unia Europejska (będąca stroną Konwencji Alpejskiej).

Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Konwencję Karpacką dnia 27 lutego 2006 r. (Dz.U.2007.96.634)
Konwencja weszła w życie dnia 19 czerwca 2006 r. Stosuje się ją do obszaru o powierzchni 18 612,48 km2 (ok. 6 % powierzchni lądowej kraju), określonego granicami administracyjnymi 200 gmin położonych w województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim.

Konwencja Karpacka:

  • dotyczy równorzędnych i ściśle powiązanych ze sobą zagadnień ochrony i zrównoważonego rozwoju;
  • stanowi prawną podstawę współpracy państw karpackich na rzecz ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych Karpat oraz dziedzictwa kulturowego regionu;
  • wymaga od Stron lepszej koordynacji polityk sektorowych (np. dotyczących planowania przestrzennego, rolnictwa, leśnictwa, transportu i turystyki) mających wpływ na ochronę zasobów naturalnych i możliwości zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego;
  • daje możliwość opracowania i wdrażania wspólnych strategii zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej i regionalnej;
  • zapewnia platformę współpracy i forum dialogu dla mieszkańców Karpat, samorządów, organizacji pozarządowych, instytucji naukowych oraz organów władz państwowych.

Zakres tematyczny Konwencji Karpackiej
Konwencja zobowiązuje Strony do podjęcia działań i współpracy w następujących dziedzinach:

  • zintegrowane podejście do gospodarowania zasobami ziemi (Art. 3)
  • ochrona i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej (Art. 4)
  • planowanie przestrzenne (Art. 5)
  • zrównoważone i zintegrowane zarządzanie wodami dorzeczy (Art. 6)
  • zrównoważone rolnictwo i leśnictwo (Art. 7)
  • zrównoważony transport i infrastruktura (Art. 8)
  • zrównoważona turystyka (Art. 9)
  • przemysł i energia (Art. 10)
  • dziedzictwo kulturowe i wiedza ludowa* (Art. 11)
  • system ocen oddziaływania na środowisko i informowania o stanie środowiska, monitoring oraz wczesne ostrzeganie (Art. 12)
  • podnoszenie świadomości, edukacja i udział społeczeństwa (Art. 13).

Konwencja Karpacka nie odnosi się natomiast bezpośrednio do ochrony środowiska, z uwagi na inne uregulowania prawa międzynarodowego obowiązujące wszystkie Strony Konwencji. Konwencja nie reguluje też kwestii związanych z ochroną zasobów naturalnych, podkreślając jedynie konieczność uwzględniania potrzeb ich ochrony i zrównoważonego użytkowania podczas opracowywania polityki i programów zagospodarowania przestrzennego (Art. 5), potrzebę stosowania przez Strony zintegrowanego podejścia do gospodarowania zasobami ziemi (Art. 3) oraz zrównoważonego wykorzystywania zasobów wodnych (Art. 6).

* Zgodnie z Art. 2 Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Dz.U. z 2011 r. Nr 172, poz. 1018), której Stronami są obecnie wszystkie Strony Konwencji Karpackiej - wiedza tradycyjna stanowi część niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Brzmienie Art. 11 Konwencji Karpackiej wynika z faktu jej przyjęcia w maju 2003 r., poprzedzającego przyjęcie ww. Konwencji UNESCO w październiku 2003 r.

Więcej o Konwencji Karpackiej: http://www.konwencjakarpacka.pl/eksperci/konwencja-karpacka/wdrazanie-konwencji

 


 korytarze ekologiczne


Struktury krajobrazowe, które pozwalają utrzymać łączność ekologiczną oraz umożliwiają migrację (lokalną lub sezonową) organizmów dzięki czemu może zachodzić wymiana genetyczna pomiędzy populacjami poszczególnych gatunków.

Pod względem funkcjonalnym można wyróżnić korytarze:

  • krajobrazowe (mozaikowe), wykorzystujące obszary ekstensywnie użytkowane np. trwałe użytki zielone, nieużytki z dużą liczbą zadrzewień i zakrzewień, torfowiska itp.;
  • nieciągłe (siedliska pomostowe) występujące w formie wysp środowiskowych na obszarach o niesprzyjających warunkach środowiskowych, np. małe kompleksy leśne w krajobrazie pól uprawnych, zespół stawów czy lokalne mokradła;
  • liniowe – ciągła forma elementów krajobrazu, stanowiąca siedlisko lub zespół siedlisk np. żywopłoty, pas leśny, dolina rzeczna, pobocza dróg, pasma górskie.

Korytarze ekologiczne powinny spełniać odpowiednie parametry. Są to:

  • szerokość oraz powierzchnia odpowiednia dla zapewnienia bezpiecznego schronienia dla przemieszczających się gatunków,
  • brak naturalnych lub antropogenicznych barier uniemożliwiających przemieszczanie się lub wymianę genetyczną między populacjami.

W kontekście planowania przestrzennego zachowanie drożności i ciągłości korytarzy ekologicznych na wybranym terenie pozwala przeciwdziałać fragmentacji siedlisk oraz eliminować bariery migracji.

 


 krajobraz kulturowy


Krajobraz kulturowy jest to przestrzeń postrzegana przez ludzi, zawierająca elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, ukształtowana w wyniku oddziaływania czynników naturalnych i działalności człowieka.

Krajobraz kulturowy charakteryzuje się regionalną odrębnością, która wyróżnia dany region od innych.
Krajobraz, jego postać harmonijna lub dysharmonijna jest zapisem naszej działalności w przestrzeni przyrodniczo - kulturowej oraz naszego stosunku do krajobrazu. Krajobraz Karpat w znaczący sposób został przekształcony ręką człowieka.

 


 ład przestrzenny


Ład przestrzenny – oznacza uporządkowanie i harmonię pomiędzy rożnymi elementami przestrzeni i jej funkcjami. Czynnikami ładu przestrzennego w szczególności są:

  • odpowiednie (optymalne) rozmieszczenie funkcji elementów przestrzeni,
  • odpowiednie sąsiedztwo elementów przestrzeni,
  • harmonijna struktura użytkowania i dysponowania przestrzenią, tj. odpowiedni kształt i wielkość działek, pól rozłogowych siewnych, gospodarstw wiejskich i innych podmiotów gospodarczych.

Pojęcie to zostało także zdefiniowane w Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003), gdzie jest rozumiane jako ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne.

 


 nadmierna rezerwa pod zabudowę  


Jest to zapobieganie lub ograniczenie wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych, gazowych lub energii w ilościach i składzie powodujących niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka i środowisko, w tym przyrodę. W gminach występujące najczęstszymi przyczynami zanieczyszczeń środowiska są: niska emisja, związana głównie z niską jakością opału i pieców grzewczych, paleniem śmieci, w tym plastiku, czy emisją spalin, brak przewietrzania, brak kanalizacji i oczyszczalni ścieków, dzikie wysypiska śmieci, regulacje rzek zwiększające spływ powierzchniowy i powodujące obniżenie poziomu wód gruntowych, nadmierny pobór wody (np. na potrzeby zaśnieżania tras narciarskich) utrudniający proces samooczyszczania rzek.

 


 nieprzekraczalna linia zabudowy


Pojęcie stosowane w zapisach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 

Należy przez to rozumieć linię ustaloną w formie graficznej, w której może być usytuowana ściana budynku, jej fragment lub słupy podcieni, bez prawa ich przekraczania w kierunku linii rozgraniczającej terenu. Nie dotyczy to nadziemnych elementów architektonicznych takich jak np.: balkon, wspornik, wykusz, gzyms, okap dachu, rynna, rura spustowa, podokienniki oraz inne detale wystroju architektonicznego, nadwieszone nad terenem oraz schodów i pochylni prowadzących do budynku.

W praktyce planistycznej niektóre elementy definicji są modyfikowane przez autorów poszczególnych planów co prowadzi do niespójności prawa i problemów z jego stosowaniem (odmienne interpretacje).

Podstawa prawna tego określenia nie jest sprecyzowana. Także samo określenie „linii zabudowy” zostało zawarte w akcie wykonawczym – Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz.U.2003.164.1587 - §7.8)


 obszary zdegradowane


Obszary zniekształcone w wyniku koncentracji zjawisk negatywnych w skutkach:

  • społecznych (takich jak: ubóstwo, bezrobocie, przestępczość, problemy edukacyjne, niski kapitał społeczny, niewielki udziału w życiu publicznym i kulturalnym),
  • gospodarczych (np. niskiego stopnia przedsiębiorczości, niskiej kondycji miejscowych przedsiębiorstw, degradacji technicznej obiektów budowlanych (w tym mieszkalnych), niewystarczającej obsługi komunikacyjnej, niewystarczającej infrastruktury technicznej),
  • przyrodniczych (między innymi w wyniku degradacji środowiska przyrodniczego, przekroczenia norm środowiskowych, składowania odpadów w miejscach nieprzeznaczonych do tego).

 operaty krajobrazowe


Opracowania, studia i operaty krajobrazowe, mogą być samodzielnymi opracowaniami lub materiałami wyjściowymi do opracowania Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, lub elementem wniosków o fundusze zewnętrzne. 

Operaty krajobrazowe powinny spełniać dwa zasadnicze cele: określać obszary krajobrazowo cenne oraz  prognozować oddziaływanie skutków inwestycji, planów miejscowych na krajobraz. Określenie cech obszarów krajobrazowo cennych powinno opierać się na określeniu zasobu, waloryzacji krajobrazu oraz wytycznych dla dalszego kształtowania (w tym określeniu chłonności krajobrazu). Wpływ na określenie wartości i chłonności krajobrazu mają także walory widokowe. Operaty krajobrazowe powinny być nie tylko narzędziem ochrony krajobrazu, ale przede wszystkim narzędziem wspierającym zrównoważony rozwój, także w zakresie racjonalnej gospodarki przestrzenią. Zarządzanie krajobrazem z wykorzystaniem walorów krajobrazowych może przełożyć się na lepsze wyniki ekonomiczne.

 


 opracowania planistyczne


Na szczeblu lokalnym są to następujące dokumenty:

  • Strategia rozwoju gminy, w której opisana jest koncepcja funkcjonowania gminy oraz zdefiniowane długofalowe cele do osiągnięcia przez władze gminy oraz innych przedstawicieli zaangażowanych stron. Dla każdego celu zdefiniowane są działania, które odzwierciedlają kierunki rozwoju gminy w kontekście przestrzennym, gospodarczym oraz społecznym. Nadrzędnym celem tego dokumentu powinien być zrównoważony rozwój gminy.
  • Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy opisuje lokalne zasady zagospodarowania przestrzennego w gminie. Dokument powstaje na podstawie zapisów i ustaleń między innymi: strategii rozwoju gminy (o ile funkcjonuje w gminie), strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego województwa i koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Sporządzane jest dla całej gminy, a jego ustalenia są wiążące w trakcie uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Studium powinno być wiążące dla analiz i decyzji administracyjnych dotyczących zagospodarowania. Studium nie jest aktem prawa miejscowego.
  • Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, tzw. plan miejscowy lub w skrócie mpzp stanowi podstawowe narzędzie realizacji polityki przestrzennej w Polsce. Dokument ten jest aktem prawa miejscowego, a zatem jego ustalenia są wiążące zarówno dla organów i instytucji publicznych, jak i obywateli. W planie miejscowym określa się przede wszystkim przeznaczenie terenów oraz sposób ich zagospodarowania i zabudowy (m.in. poprzez określenie nieprzekraczalnych linii zabudowy, gabarytów obiektów, minimalnej powierzchni biologicznie czynnej i innych elementów zabudowy.). Uchwalenie planu miejscowego przyczynia się do lepszego kształtowania i zachowania ładu przestrzennego. Miejscowe plany, aby spełniały swoją rolę i wspierały rozwój gminy powinny być uchwalane dla możliwie dużych jednostek przestrzennych.
  • Decyzje administracyjne w zakresie planowania przestrzennego to dokumenty określające dopuszczalny sposób zagospodarowania terenu (zwykle konkretnej działki), w przypadku gdy na danym obszarze nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Na szczeblu lokalnym wydawane są warunki zabudowy , na które składają się:
    • decyzja o ustaleniu lokalizacji celu publicznego - dotyczy ona inwestycji, których przedmiotem jest realizacja celu publicznego np. wyznaczenie obszarów pod drogi publiczne, obiekty sportowe, linie kolejowe, lotniska, budowa zbiorników i innych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę, oczyszczanie i odprowadzanie ścieków, składowanie odpadów i inne określone w art. 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami.
    • decyzja o warunkach zabudowy (tzw. decyzje WZ) - decyzja WZ umożliwia wprowadzenie zabudowy lub wykonanie innych robót budowlanych na terenie, którego ona dotyczy. Warunki zabudowy powinny być określane na podstawie analizy zagospodarowania terenu na działkach sąsiednich oraz z zachowaniem kontynuacji parametrów, cech i wskaźników kształtowania zabudowy.

Na potrzeby planów miejscowych i studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego powinny być sporządzane opracowania ekofizjograficzne,  i  Służą one do przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Nie są to załączniki do dokumentów planistycznych, lecz odrębne opracowania, które powinny być źródłem informacji o charakterze analitycznym.

 


 opracowanie ekofizjograficzne


Zgodnie z art. 72.5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U.2013.1232) opracowanie ekofizjograficzne jest dokumentem sporządzanym na potrzeby: 

  • studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy;
  • miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego;
  • planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

Dokument ten powinien opisywać przyrodnicze uwarunkowania  zagospodarowania przestrzeni gminy. Identyfikuje negatywne oddziaływanie na komponenty środowiska i wskazuje sposoby ich eliminowania. Ukazuje kierunki dostosowania przestrzennej struktury użytkowania danego terenu oraz pełnionych funkcji w tej przestrzeni tak, aby nie obniżyć jego wartości przyrodniczej. 
Opracowanie ekofizjograficzne powinno uwzględniać cztery etapy (Kistowski M., Pchałek M. 2009, Natura 2000 w planowaniu przestrzennym – rola korytarzy ekologicznych, Ministerstwo Środowiska):

1) diagnozę stanu środowiska wraz analizą istniejących zagrożeń,
2) ocenę ekofizjograficzną sporządzaną na podstawie wyników diagnozy stanu, mającą na celu ocenę zasobów przyrodniczych terenu w kontekście kierunków zagospodarowania przestrzennego. Na tym etapie wskazywane są ograniczenia dla określonych funkcji i form zagospodarowania przestrzennego, wynikające z przyrodniczych wartości terenu objętego dokumentem planistycznym;
3) prognozę zmian w środowisku na podstawie aktualnego użytkowania i zagospodarowania terenu, w tym identyfikację konfliktów,
4) wskazania i rekomendacje ekofizjograficzne mające na celu wskazanie sposobu minimalizacji negatywnego oddziaływania zagospodarowania terenu na środowisko przyrodnicze, wskazanie kluczowych obszarów funkcjonalnych pod względem przyrodniczym (np. korytarze ekologiczne, obszary chronione itp.). Na tym etapie rekomendowane są również  potencjalne zmiany w reżimie ochronnym terenów najcenniejszych pod względem przyrodniczym oraz definiowane tereny dedykowane do pełnienia funkcji społeczno-gospodarczych. 

Zakres merytoryczny opracowania ekofizjograficznego jest zdefiniowany w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz.U. 2002 nr 155 poz. 1298).

 


 przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska


Jest to zapobieganie lub ograniczenie wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych, gazowych lub energii w ilościach i składzie powodujących niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka i środowisko, w tym przyrodę. Najczęstszymi przyczynami zanieczyszczeń środowiska są: niska emisja, gorszą jakością opału, brak przewietrzania, brak kanalizacji i oczyszczalni ścieków, dzikie wysypiska śmieci, regulacje rzek zwiększające spływ powierzchniowy i powodujące obniżenie poziomu wód gruntowych, nadmierny pobór wody (np. na potrzeby zaśnieżania tras narciarskich) utrudniający proces samooczyszczania rzek.

 


przestrzenie otwarte

Zwarty obszar łąk i pastwisk, terenów zielonych poza obszarem zabudowania urozmaicony drzewami lub krzewami, posiadający istotne walory krajobrazowe i przyrodnicze otwartych siedlisk łąkowych, wykorzystywany, bądź nadający się do wykorzystania związanego z tradycyjnym wypasem zwierząt gospodarskich takich jak owce, kozy, krowy czy konie.

 


 przywracanie utraconych wartości 


Działanie mające na celu przywrócenie dawnego, pierwotnego stanu rzeczy lub odtworzenie dawnych wartości na podstawie zachowanych reliktów. W literalnym rozumieniu jest to przewrócenie pierwotnego stanu rzeczy jako forma naprawienia szkody.
Pojęcie to może dotyczyć walorów przyrodniczych i kulturowych krajobrazu.

W odniesieniu do zasobów przyrodniczych przywracanie utraconych wartości odnosi się najczęściej do:
- przywracania przyrodzie gatunków zagrożonych wyginięciem w skutek zmian środowiskowych,
- przywracania ciągłości korytarzy ekologicznych,
- renaturyzacji czyli przywracanie środowisku stanu naturalnego - możliwie bliskiego stanowi pierwotnemu sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka, np. przywrócenie rzece naturalnego, meandrującego koryta.

W odniesieniu do zasobów kulturowych przywracanie utraconych wartości odnosi się do sfery materialnej i niematerialnej dziedzictwa. 

W zakresie kultury materialnej jest to np.:

- rewaloryzacja – czyli działanie mające na celu przywrócenie wartości użytkowych i ekspozycję dziedzictwa kulturowego istniejących zabytków architektury, i zespołów urbanistycznych,
- rehabilitacja - działanie polegające na przywracaniu obszarom zdegradowanym (np. poprzemysłowym, po PGR-owskim, powojskowym) - wartości przestrzennych i użytkowych,
- rekonstrukcja – odtworzenie repliki wartościowego obiektu, lub układu przestrzennego obiektów według posiadanych materiałów ikonograficznych.

W zakresie kultury niematerialnej jest to: przywracanie lokalnego dziedzictwa w postaci wskrzeszania i pielęgnacji pozostałości tradycji rzemieślniczych, świątecznych, języka i przekazów ustnych, muzyki, wiedzy i sztuki ludowej.

 


 regionalne wzorce architektury


Utrwalone w tradycji regionu i powszechnie stosowane formy architektoniczne. Określenie formy architektoniczne obejmuje zarówno wzajemny układ budynków i ich funkcji (por.: tradycyjne cechy zabudowy) – jak i elementy składowe pojedynczego budynku (rozkład funkcji, proporcje np. wysokości dachu do wysokości ściany), kształtu dachu (ilość połaci, ich nachylenie i pokrycie), wykonanie detali, stosowane kolory i sposób wykończenia a także zastosowane elementy ozdobne.  Do regionalnych wzorców zaliczają się także techniki wznoszenia budynków. Stanowią o tożsamości kulturowej, są powodem uzasadnionej satysfakcji mieszkańców. Odpowiednio opracowane, eksponowane i spopularyzowane - mogą być wystarczającą przyczyną powstania lub zintensyfikowania ruchu turystycznego i co za tym idzie – rozwoju lokalnej gospodarki.

 


 rozpraszanie zabudowy


Zwykle utożsamiane ze zjawiskiem rozlewania się obszarów zabudowanych na tereny niezurbanizowane, pełniące uprzednio przede wszystkim funkcje rolnicze i leśne. Powstawanie nowych budynków poza zwartym zasięgiem osadnictwa powoduje negatywne skutki ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Należą do nich głównie koszty doprowadzenia mediów, ponoszone przez gminę czasem dla jednego budynku (doprowadzenie wody, prądu, gazu i kanalizacji, a także nakłady na budowę i utrzymanie dróg dojazdowych, itp.). 

Zwiększone odległości do centrów osadniczych powodują spadek dostępności usług edukacyjnych, zdrowotnych i innych, a także do osłabiania tradycyjnych więzów i relacji międzysąsiedzkich. Rozbudowany system dróg prowadzi do szybszego spływu wód opadowych i zmniejszonej retencji oraz utraty terenów rolnych i leśnych. Wkraczanie na nowe tereny może być również przyczyną do uruchamiania się zjawisk osuwiskowych. Istotnym skutkiem rozpraszania zabudowy w górach jest utrata walorów estetyczno-widokowych krajobrazu, a tym samym spadek atrakcyjności terenów dla turystyki. Rozpraszanie zabudowy w Karpatach często prowadzi do przerywania ważnych korytarzy migracyjnych zwierząt.

 


 strefy ochrony konserwatorskiej


Są to ustalone w dokumentach planistycznych gmin obszary zabudowy posiadające wartości zabytkowe, dla których obowiązuje nakaz uzgadniania i opiniowania działań inwestycyjnych z konserwatorem zabytków.

 


 struktura przestrzenna krajobrazu


Podział obszaru na jednostki przestrzenne, zbudowane z elementów środowiska przyrodniczego i związanych z działalnością człowieka, nieustannie zmieniające się w czasie i posiadające swoje naturalne granice. Jakość tych elementów i ich wzajemne relacje decydują o jakości krajobrazu. Struktura krajobrazu wpływa na procesy funkcjonowania środowiska, dlatego też w planowaniu przestrzennym wydziela się jednostki funkcjonalno-przestrzenne. Kształtowanie prawidłowej struktury krajobrazu w górach jest niezmiernie ważne dla opłacalności prowadzenia różnych form gospodarki, a zwłaszcza rolnictwa i turystyki. Istotne jest także dla zachowania różnorodności biologicznej, a także dziedzictwa kulturowego.

Strukturę przestrzenną krajobrazu definiuje się także jako zespół elementów tworzących kompozycję wnętrza krajobrazowego. Każde obserwowane wnętrze pozwala wydzielić jego elementy składowe (formy ograniczające to wnętrze od góry, z dołu i z obu krawędzi bocznych). Można także odnaleźć we wnętrzu elementy unikalne, tworzące jego centralny punkt kompozycji lub tworzące osie widokowe. Właściwe kształtowanie tych wnętrz z zachowaniem tradycyjnych elementów przestrzeni (układów kompozycji zieleni, układów osadniczych) jest niezwykle istotne dla budowania lokalnej tożsamości (por. definicję: tradycyjne cechy zabudowy).

 


 tożsamość przyrodniczo - kulturowa


Tożsamość można określić jako spotkanie teraźniejszości z przeszłością i przewidywaną przyszłością. Poczucie tożsamości wyraża się w takich pojęciach jak: mała ojczyzna, swojskość, tutejszość czy zakorzenienie. Będące w ścisłym związku elementy tożsamości kulturowej i przyrodniczej, tworzą nową jakość (skumulowaną) składając się na wizualną postać krajobrazu. Tożsamość w krajobrazie wyraża się na równi poprzez tradycyjną zabudowę, tradycyjne materiały a także utrwalonym tradycją doborem gatunków: bylin i roślin jednorocznych w ogródkach ozdobnych, sadów, zadrzewień śródpolnych.

Elementami tożsamości kulturowej w skali Karpat są tradycyjne formy budownictwa (np. budynki mieszkalne, gospodarcze, spichlerze) tradycyjny układ zabudowań na działce siedliskowej, położenie działki siedliskowej- zabudowa polaniarska (szałasy, bacówki) czy sezonowa a także związane z danym regionem: język, gwara, literatura lokalna, obyczaje.

Tożsamość przyrodnicza regionu wynika ze świadomości bogactwa i unikatowości środowiska regionu a także poszczególnych jego elementów takich jak okazy drzew, formy geologiczne, charakterystyczna roślinność, również związana z użytkowaniem ziemi. Analiza tożsamości przyrodniczej pozwala na zidentyfikowanie zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym, występowanie gatunków obcego pochodzenia oraz gatunków inwazyjnych.

Tożsamość przyrodniczo – kulturowa definiuje relacje pomiędzy działalnością człowieka i środowiskiem przyrodniczym zakresem ingerencji i symbiozy człowieka w krajobrazie Karpat.

 


 tradycyjne cechy zabudowy


Są to formy i elementy zabudowy stworzone w przeszłości, znaczące historię danego miejsca, decydujące o jego funkcjonalnej, kulturowej i psychologicznej odrębności. Obejmują one zespoły zabudowy i inne elementy kształtujące tzw. sylwetę (wsi, miasteczka). Są także widoczne w zachowanych pojedynczych obiektach. Dotyczą wielkości, układu poszczególnych elementów składowych (układu obiektów) względem siebie i w relacji do głównego układu komunikacyjnego lub biegu rzeki, relacji do elementów dominujących (wieża kościoła). Obejmują także zespół cech związanych z zabudową jednostkowej zagrody czy domu począwszy od wejścia (brama, ogrodzenie) poprzez elementy składowe (budynek mieszkalny i gospodarczy) jak i elementy małej architektury (kapliczka, studnia, żuraw) czy krajobrazu (ogródki przydomowe). 

 


 tradycyjne zagospodarowanie terenu


Zagospodarowanie respektujące historyczne, kulturowe i środowiskowe uwarunkowania, wpisujące się harmonijnie w otaczający krajobraz i podkreślające specyfikę miejsca, jego charakter i tradycje.

 


 walory widokowe


Walory widokowe stanowią jeden z głównych czynników wpływających na atrakcyjność (wartość) krajobrazu, zwłaszcza dla turystyki. Kluczowe w ocenianiu walorów widokowych jest określenie punktów, ciągów oraz płaszczyzn widokowych. W terenach górskich istotną rolę w odbiorze krajobrazu, spełniają panoramy (zarówno z pasm górskich – ekspozycja czynna, jak i na pasma górskie – ekspozycja bierna. Szczególnie cenne i podlegające ochronie powinny być wieloplanowe, nasycone akcentami, rozległe panoramy, które są unikatowe w krajobrazie górskim. Zjawiskami, które powodują ich utratę są: zarastanie polan i elementy krajobrazu wprowadzane przez człowieka, np. zabudowa rozproszona.

 


 wartości kulturowe regionu Karpat 


Specyficzne, unikalne w skali kraju ukształtowanie terenu Karpat, a co za tym idzie, również odrębność klimatyczna, przyrodnicza – były zasadniczymi czynnikami kształtowania się form kultury tego regionu. Teren, klimat i przyroda kierowały wszelkimi działaniami człowieka na tym obszarze. Wykształciły one wzorce kulturowe uwidocznione we wszystkich przejawach działalności człowieka: w sposobie uprawy ziemi, gospodarki, budownictwa, w tradycji kulturalnej: materialnej (budownictwo, rzemiosło) i niematerialnej (obyczaje, stroje, pieśni i przekazy, przywiązanie do rodzinnej ziemi). 

Wspomniane czynniki powodowały migracje ludności, co skutkowało, iż poszczególne regiony wykształciły i posiadają do dziś odrębne formy kulturowe jednakże zachowując główne cechy tradycji regionu Karpat.

 


 wartości przyrodnicze regionu Karpat


Karpaty wyróżniają się wyjątkowym bogactwem i różnorodnością gatunkową, są też miejscem występowania licznych gatunków endemicznych. Ze względu na ukształtowanie terenu oraz istniejące formy ochrony przyrody (głównie parki narodowe) zachowane są tu lasy o charakterze pierwotnym niezbędne dla zachowania wielu rzadkich i zagrożonych gatunków, w tym np. dużych drapieżników: wilka i rysia, a także niedźwiedzia brunatnego, który występuje tylko w Karpatach. Ponadto w miejscach bardziej dostępnych dla człowieka, gdzie prowadzona jest gospodarka leśna i rolna, mająca charakter ekstensywny, wykształciło się wiele siedlisk półnaturalnych, m.in. łąk, bogatych florystycznie muraw bliźniczkowych, młak, znacznie wzbogacających różnorodność biologiczną Karpat. Jedną z głównych form gospodarowania w Karpatach była gospodarka pastersko – kośna, jednak zaniechanie takiej gospodarki może doprowadzić do naturalnej sukcesji, a w konsekwencji degradacji lub utraty cennych siedlisk półnaturalnych, tak charakterystycznych dla tego regionu. Karpaty są największym w Europie Środkowej naturalnym korytarzem ekologicznym, dlatego ważne jest zachowanie ciągłości pomiędzy poszczególnymi enklawami będącymi ostojami gatunków zwierząt.

 


zielona infrastruktura


Zielona infrastruktura to sieć obszarów naturalnych i półnaturalnych, zaprojektowana i zarządzana w sposób mający zapewnić szeroką gamę usług ekosystemowych. 

Odpowiednio zaplanowana zielona infrastruktura, zarówno w skali regionalnej jak i lokalnej, pozwala zachować łączność ekologiczną, ograniczyć spadek różnorodności biologicznej wynikający z fragmentacji siedlisk i krajobrazu oraz sprzyja adaptacji do zmian klimatu i łagodzeniu ich skutków. 
Do potencjalnych elementów zielonej infrastruktury zaliczane są m.in.:

  • obszary chronione, np. parki narodowe i krajobrazowe, czy mniejsze powierzchniowo rezerwaty;
  • wielofunkcyjne strefy, gdzie preferowane jest użytkowanie ziemi pomagające zachować lub odtworzyć zdrowe i różnorodne biologicznie ekosystemy;
  • ekosystemy i tereny o wysokiej wartości przyrodniczej poza obszarami chronionymi, np. tereny zalewowe, podmokłe, lasy naturalne, ekstensywnie użytkowane tereny rolnicze, jak również drobne elementy krajobrazu np. małe cieki wodne, kępy drzew, żywopłoty itd.;
  • „zielone” elementy budynków i budowli, np. zielone dachy, czy żyjące ściany.

W przestrzeni rolniczej do elementów zielonej infrastruktury można zaliczyć m.in.:

  • ekstensywnie użytkowane tereny;
  • trwałe użytki zielone (TUZ);
  • nieużytki rolne;
  • drobne elementy krajobrazu, np. małe cieki wodne, miedze, żywopłoty, aleje drzew itp.

Wdrożenie zielonej infrastruktury jest obowiązkiem państw członkowskich Unii Europejskiej. Na obszarach rolniczych działania związane z zieloną infrastrukturą są wspierane przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Wspólną Politykę Rolną 2014-2022.

Usługi ekosystemowe to korzyści które czerpie człowiek z otaczających go ekosystemów. Koncepcja usług ekosystemowych przekłada przekaz nauk przyrodniczych na język ekonomii. Sprowadza ekologiczną złożoność ekosystemów, do stosunkowo ograniczonej liczby pełnionych przez nie funkcji mających znaczenie z ludzkiego punktu widzenia. Usługi dzieli się na:

  • zaopatrzeniowe, do których zalicza się produkcję materiałów i surowców np. woda, żywność, drewno, substancje medyczne itp.;
  • regulacyjne, czyli procesy zachodzące w środowisku np. regulacja jakości powietrza, łagodzenie ekstremalnych zjawisk pogodowych, zapobieganie erozji, zapylanie itp.;
  • kulturowe, które nie wiążą się z bezpośrednim pobieraniem dóbr materialnych, np. inspiracja dla kultury, sztuki i wzornictwa, duchowe doświadczenia, wspomaganie rozwoju poznawczego,  funkcje wspierające rozwój turystyki i rekreacji.

Funkcje te wiąże się z zestawami określonych korzyści, czyli usług które potencjalnie można wycenić, a wartość usługi przedstawić jako konkretną kwotę.


 zrównoważone zagospodarowanie przestrzenne


Zagospodarowanie przestrzenne będące wynikiem polityki przestrzennej uwzględniającej potrzeby zrównoważonego rozwoju oraz zachowania ładu przestrzennego (zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717), dzięki właściwemu planowaniu przestrzennemu przyczyniającemu się do zachowania bądź odtworzenia wartości przyrodniczych i walorów krajobrazowych terenu (m.in. przez stosowanie się do postanowień odnoszącego się do zagospodarowania przestrzennego Działu VII ustawy Prawo ochrony środowiska - Dz.U. 2001 Nr 62 poz. 627).

 


 zrównoważony rozwój


Rozwój społeczno-gospodarczy, możliwy do osiągnięcia jedynie wtedy, kiedy realizowane są równocześnie trzy najbardziej podstawowe jego wymiary: ekonomiczny, społeczny i przyrodniczy. W zagospodarowaniu przestrzennym formami zgodnymi z tą ideą mogą być np. takie, które są opłacalne ekonomicznie, pożądane społecznie i nie ingerują nadmiernie w procesy przyrodnicze. Wprowadzanie zrównoważonego rozwoju wynika z konieczności zaspokajania potrzeb zarówno ludzi współcześnie żyjących, jak i przyszłych pokoleń. 

Pojęcie to zostało wpisane do polskiej Konstytucji i zdefiniowane w Prawie ochrony środowiska (Dz. U. 2001, Nr 62 poz. 672). Obok ładu przestrzennego powinno stanowić filar planowania przestrzennego. 

 

21 listopada 2016

{jcomments on}

W odniesieniu do zasobów kulturowych przywracanie utraconych wartości odnosi się do sfery materialnej i niematerialnej dziedzictwa.

W zakresie kultury materialnej jest to np.:

- rewaloryzacja – czyli działanie mające na celu przywrócenie wartości użytkowych i ekspozycję dziedzictwa kulturowego istniejących zabytków architektury, i zespołów urbanistycznych.

- rehabilitacja - działanie polegające na przywracaniu obszarom zdegradowanym (np. poprzemysłowym, po PGR-owskim, powojskowym) - wartości przestrzennych i użytkowych

- rekonstrukcja – odtworzenie repliki wartościowego obiektu, lub układu przestrzennego obiektów według posiadanych materiałów ikonograficznych .

Planowanie przestrzenne

Planowanie przestrzenne ujęte jest w Art. 5 Konwencji Karpackiej, zgodnie z którym jej Strony prowadzić będą politykę planowania przestrzennego mającą na celu ochronę i zrównoważony rozwój Karpat, uwzględniającą szczególne uwarunkowania ekologiczne i społeczno-gospodarcze występujące w Karpatach i ich ekosystemach górskich oraz zapewniającą korzyści dla lokalnych mieszkańców (Art. 5 ust. 1). 

Konwencja stanowi również, że podczas opracowywania polityki i programów zagospodarowania przestrzennego dla obszaru objętego Konwencją szczególna uwaga powinna być położona na infrastrukturę i usługi w zakresie transgranicznego transportu, energetyki i telekomunikacji; ochronę i zrównoważone użytkowanie zasobów naturalnych; spójność planów rozwoju miast i wsi na terenach przygranicznych; zapobieganie transgranicznym oddziaływaniom zanieczyszczeń; zintegrowane planowanie przestrzenne oraz oceny oddziaływania na środowisko (Art. 5 ust. 3).

Polska jest pierwszą stroną Konwencji Karpackiej, która podjęła wyzwanie opracowania wytycznych i rekomendacji dla jednostek samorządowych, w zakresie zapisów Art. 5 Konwencji Karpackiej, dotyczącego planowania przestrzennego. Chodzi nie tylko o zachowanie walorów krajobrazowych, ale i o przeciwdziałanie takim negatywnym zjawiskom jak presja zabudowy rozproszonej na tereny, które historycznie były użytkowane rolniczo. Jest to problem w całym kraju, ale w Karpatach ma on szczególnie duże znaczenie, bowiem prowadzi do nieodwracalnych zmian w krajobrazie i środowisku przyrodniczym. Im wyżej pojedyncze zabudowania, domostwa pną się w góry, tym większa jest negatywna presja i oddziaływanie na wartości kulturowe i zasoby przyrodnicze, przede wszystkim zagrożona jest łączność ekologiczna ekosystemów. Wytyczne te są ujęte w Kodeksie Dobrej Praktyki Kształtowania Przestrzeni w Karpatach. Dokument ten  nie jest aktem prawa, co oczywiście nie może czynić go obligatoryjnym dla samorządów. Jest to jednak dokument jaki został z gminami przedyskutowany

Kodeks, to zbiór prostych zasad dotyczących dobrego planowania przestrzennego w Karpatach, jakimi jego twórcy (karpacka Krajowa Grupa Robocza ds. planowania przestrzennego) chcą zainspirować samorządy, mieszkańców, organizacje pozarządowe oraz środowisko projektantów przy tworzeniu dokumentów planistycznych.

W tej części Informatrium Karpackiego przedstawiamy propozycje rekomendacji dla gmin, które w naszej ocenie mogą znacząco przyczynić się do poprawienia jakości krajobrazu w Karpatach i przeciwdziałać jego degradacji i utracie najcenniejszych wartości. 

Zgadzam sięPrzeglądając naszą witrynę, wyrażasz zgodę na wykorzystanie plików cookies (ciasteczek) w celu:
  1. dostosowania zawartości witryny do preferencji Użytkownika
  2. tworzenia anonimowej statystyki odwiedzin
  3. utrzymania sesji zalogowanego Użytkownika
Więcej o plikach cookies