Fot. Centrum UNEP/GRID-Warszawa
Polska Górna Orawa jest krainą przylegającą do południowych stoków Babiej Góry i Pilska, a jej granica biegnie grzbietami tych gór.
Następnie przechodzi długim garbem górskim przez Policę, Przełęcz Spytkowską aż po Żeleźnicę. Lasy i puścizny, czyli tzw. Bory Orawskie, oddzielają ją od Podhala, a na południu jej obszar wyznaczają Mała Fatra, Kubińska Hola oraz Magura Orawska rozdzielając Orawę od Żylińskiej Kotliny. Po stronie słowackiej między Dolną Orawą prowadzi od Orawic poprzez Skorusinskie Vierchy w kierunku Przysłopu, a stamtąd na Pilsko i Babią Górę. Orawa zajmuje obszar 1630 km2, a w granicach Polski leży jedynie ok. 300 km2. Region ten jest położony w dorzeczu rzeki Orawy – najdłuższego dopływu Wagu. Dzieli się na Dolną i Górną. Dolna Orawa znajduje się całkowicie po stronie słowackiej. Górna Orawa natomiast podzielona jest granicą państwową pomiędzy dwa kraje. Po polskiej stronie jest to skąpy skrawek ziemi, w skład którego wchodzi 14 wsi.
Od początku człowiek docierający pod Babią Górę musiał walczyć z przyrodą o kawałek ziemi, polany, ażeby mógł przetrwać. Teren górski z łagodnymi stokami korzystnie wpływał na rozwój pasterstwa. Toteż pierwsi pasterze pojawili się na Orawie pod koniec XV i na początku XVI wieku. Wypasali stada owiec na polanach śródleśnych i halach wysokogórskich. Największy rozkwit pasterstwa na Orawie przypada na początek XVII wieku. Wypasano wtedy 24 tysiące owiec. Wtedy też wykarczowano las, tworząc większość polan śródleśnych. Górna Orawa należała wówczas w całości do państwa orawskiego, które było jedynym właścicielem wszystkich hal, polan i lasów w Tatrach Zachodnich, na Orawsko-Liptowskich halach, Orawskiej Magurze, Kubińskiej Hali, Małej Fatrze i na południowych stokach Beskidu Wysokiego.
W wieku XVIII i XIX zarządcy Zamku Orawskiego zaczęli wydzierżawiać polany na podstawie umów zawieranych z poszczególnymi wsiami. W umowach pojawiły się liczne zakazy i nakazy, np. zaprzestania organizowania zimowego wypasu, zmuszanie pasterzy do częstego zmieniania miejsca koszaru czy też ograniczenia hodowli kóz itp. Znaczącą datą dla pasterstwa na Orawie było uwłaszczenie w 1848 r. oraz ustanowienie patentu urbarialnego w 1853 r. Powstała wówczas wspólna własność, która istnieje do dzisiaj. Realizacja tych ustaw trwała do 1882 r. i w tym okresie rozpoczęto intensywnie zalesiać polany górskie, a tym samym zmniejszać liczbę pastwisk. W ten sposób „panowie na zamku” chcieli zapobiec przejęciu przez wsie polan. Mimo skarg i procesów sądowych zalesione zostały polany na Babiej Górze oraz Policy. Wtedy też Orawianie zaczęli odchodzić od pasterstwa na rzecz rolnictwa. Pojawiła się na gazdostwach rogacizna, a zwłaszcza woły stanowiące siłę pociągową szczególnie przydatną w trudnym terenie górskim.
Pasterstwo orawskie zalicza się do kategorii całosezonowego wypasu letniego. Wypas organizowano zbiorowo lub rzadziej indywidualnie. Zbiorowo wypasano bydło (jałówki, cielęta i woły) oraz owce. Woły wypasano na podszczytowej hali Babiej Góry. Ostatnie wypasy zakończyły się w latach czterdziestych XX wieku.
Autor: Marcin Kowalczyk,
Fragment rozdziału "Pasterstwo na Górnej Orawie" w "Pasterstwo w Karpatach. Tradycja a współczesność. Szkice", Centrum UNEP/GRID-Warszawa & Grafikon, 2013
